Tak można by nazwać ten numer. Jest on kontynuacją tematow i wątków w poprzednim numierze (podróże - mejsca mityczne - rzeczy). Drugą jakby jego częścią. Otwiera go blok tekstów zebranych przez Małgorzatę Dziewulską o przedmiotach w teatrze Tadeusza Kantora. Przedmiotach ubogich.
     I w pewnym kontraście do poprzedniego, na tym zda się polegać znamienny rys tego numeru. - Mianowicie, że tak jak w przypadku przedmiotów u Kantora, które "musiały być prawdziwe", "Nie wolno im być przedmiotami artystycznymi - sztucznie stworzonymi dla estetycznej przyjemności", i które były "astentacyjnie wyjęte z codzienności, najlepiej z życia ludzi ubogich i lekceważonych, często związane z różnymi posługami, z czynnościami powszechie nie szanowanymi" (Malgorzata Dziewulska, Drugie życie przedmiotów). - Tak i tutaj owym znamiennym rysem przedstawionym w tym numierze podróży, mejsc mitycznych, może z wyjątkiem biblioteki Aby Warburga i kontynuacji tekstów z poprzedniego numeru o tajemniczych miejscach greckiej Sycylii (Marzena Gerga), przejściach w światach równoległych w Kronikach Narnijskich C. S. Lewisa (Marek Oziewicz), jest ich - "ubogość".
    Za sprawą zgromadzonych tu tekstów znajdujemy się w kręgu pojęć tak charakterystycznych dla słownika Kantora: "biedne miejsca", "gdzieś w kącie", "peryferie". Dotykamy regionów rzeczywistości, czasami tandetnej, i jeśli już nie "naj" - to z pewnością - "nizszej rangi". W przeważającej mierze przedstawione tu rzeci w części etnograficznej, przedmioty, podróze, miejsca mityczne zostały również "ostentacyjnie wyjęte z codzienności". Czyż nie można by wręcz powiedzieć, że duch etnografii jest bliski duchowi teatru Kantora. I od razu odwrócić to stwierdzenie: że teatr autora Wielopola, Wielopola ma swoj głęboki etnograficzno-antropologiczny wymiar.*  
    Bogaterami bowiem tego numeru obok "korowodu 'biednych przedmiotów'" z tearu Kantora są tu: - aparat fotograficzny à la minute, podróże i dekoracje "pięciominutowego fotografa": "Podobało mi się z afrikańskich terenów: palmy malowałem, zamki malowałem... coś takiego, że ktoś był zainteresowany, że on tam był w Africe, w Egipcie. Najwięcej malowałem nad Nilem w pałace, leśniczówki też malowałem."; "Jeździłem tak do jedenastego listopada, do odpustu ostatniego, do świętego Marcina i dopiero wiosną dużo się dla wojska robiło. A potem się jeździło po odpustach, po jarmarkach, na placu się w miejście stało. Ja zjechałem całą Polskę, ale jak mi się nie chciało dalej jeździć, to jeździłem bliżej Warszawy, do Świętej Lipki na Mazury; jeździłem motorem, dekoracje miałam przypięte do motoru, aparat na bagażniku". (Stanisław Łabiszewski)
    Bohaterami są tu Podróze barbarzyńców (Agnieszka Tulik), nieudana (?) podróż dwóch studentów - etnografów, jadących na karnawał do mitychnej Wenecji, którzy uwierzyłi w Europę bez granic: (Krzystof Cibor, Nieistniejący film, nieistniejęce miasto, nieistniejące życie). A tarże i podróż, która "...nie jest podróżą w dalekie egzotyczne kraje. Odbywając ją nie dotrzesz do Mongolii, nie popływasz w Bajkale,nie będziesz mógł porozmawiać z pięknymi kobietami Polinezji, nie przywieziesz z niej wspomnienia zapachu korzeni Lewantu i widoku czerwonych stoków Rodop (...) O nie. Jest to podróż codzienna, gdy oczy zamykają się z niedospania, a widok za oknami jest od lat niezmienny. Jest to podróż zwyczajna, jakich masz za sobą iprzed ssobą tysiące. Jedynymi wspomniniami z niej są: znajomość widoku i zapachu potu. Jest to podróż po chleb i wiedzę, podróż którą musisz odbywac. Jest to też podróż w nieznane i niebezpieczne." Podróż jaką odbywają miliony ludzi nz świecie. Tu - z zapisaną całą swą kulturowo społeczną, "małą",chciałoby się dodać "biedną", niczym z umarłej klasy - geografią: Podróż dojazdową koleją na trasie Warszawa - Pilawa. (Artur Maciej Setniewski, Świetlica, rzecz o dwóch królestwach). Odbywana, nie przy pomocy luksusowych samolotów i pociągów, "autobusowa" podróż współczesnych zbieraczy owoców - "picke`ów", jadących do Anglii, na zarobek, "na saksy", podróż z całym swoistym rytuałem przekraczania granicy (Maksimilian Dawid Rejmer, Święty czas i święta przestrzeń). I wreszcie fijmowa podróż: Pod osłoną nieba , w której "trójka bohaterów opuszcza Nowy Jork, centrum cywilizacji i rusza na egzotyczną Saharę", podróż prześwietlona antropologicznymi rozwiązaniami o istocie podróży i rozważaniami o istocie antropologicznej lektury, w którejpojawiają się znajome już nam, wspomniane wyżej wątki dotyczące przedmiotów u Kantora. Bo tak, jak w przypadku kantora, dla którego "przedmioty musiały być prawdziwe", tak i tu przecież nie o sam film, o odczytanie filmu tylko idzie: "Autor wyprowadza z kulturyswojej dzieło i tym samym ją wypowiada, my zaś, jak to ujął Ricouer, ponawiamy tylko wysiłek wypowiadania. Dlatego żywić możemy nadzieję, iż zajmujemy się nie sztuką lecz 'rzeczywistą obecnością'."(Wiesław śzpilka, Podróż: "Pod osłoną nieba") - Podróż (jak w przypadku tego ostatniego tekstu) prześwietlona światłem poezji Kafawisa, odkrywającej znaczenie i wartość "ubogiej Itaki" - z której i ja korzystam w tytule,żeby jakoś sklecić to wprowadzienie do numeru -

    Czyż nie byłoby to wyzwanie, proekt dla współczesnej etnografii. W takich przypadkach i o takiej etnografii moglibyśmy mówić, że opowiada o rzeczywistości "jak z fotografii", "jak z filmu", "jak z teatru Kantora".

Zbigniew Benedyktowicz

DO SPISU TREŚCI