Archiwum badawcze Aleksandra Jackowskiego: artyści sztuki ludowej i nieprofesjonalnej

ALEKSANDER JACKOWSKI
(ur. 19 stycznia 1920 – zm. 16 stycznia 2017).

Fot. Tomasz Szerszeń, 2010.

Prywatne i redakcyjne archiwum profesora Aleksandra Jackowskiego (zm. 2017), wybitnego antropologa kultury, pioniera badań nad polską sztuką ludową i nieprofesjonalną, europejskiego autorytetu w zakresie badań nad sztuką nieprofesjonalną i l’art brut, zawiera unikatowe, niezwykle cenne dla polskiego dziedzictwa kulturowego rękopisy, zapiski badawcze, fotografie, negatywy, nagrania magnetofonowe rozmów z artystami. Ogromną wartość historyczną i kulturową mają dokumenty związane z zapoznanymi artystami nieprofesjonalnymi, które stanowią niejednokrotnie jedyny zachowany ślad ich twórczości. Przyjaciele i uczniowie profesora Jackowskiego, we współpracy z redakcją kwartalnika „Konteksty” i Stowarzyszeniem LIBER PRO ARTE zabezpieczyli archiwum Mistrza przed zniszczeniem i rozproszeniem oraz rozpoczęli jego porządkowanie. Dzięki wsparciu ze strony Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Kultura cyfrowa” przystąpiliśmy do digitalizacji i opracowywania tych materiałów archiwalnych związanych z życiem i pracą naukową Aleksandra Jackowskiego.

Zdigitalizowane materiały, będące owocem pierwszego etapu prac zrealizowanych w 2018, zamieszczamy na naszej stronie, mając nadzieję na kontynuowanie tych prac w ramach wspomnianego programu.

Z przyjemnością zawiadamiamy, że w roku 2020 zrealizowaliśmy II etap dygitalizacji, wprowadzając archiwalia z Archiwum badawczego Aleksandra Jackowskiego dotyczące 4 artystów: 1. Jadwiga Budzisz-Buynowska, 2. Edward Sutor, 3.Katarzyna Gawłowa, 4. Marianna Wiśnios.

Aleksander Jackowski

Aleksander Jackowski (ur. 19 stycznia 1920 w Warszawie, zm. 1 stycznia 2017 tamże[1]) – polski antropolog kultury, etnograf, krytyk sztuki. Autor wielu prac o sztuce ludowej, współczesnej, l’art brut, naiwnej.

Życiorys

Wychowywał się w Warszawie, w rodzinie inteligenckiej. W 1940 r. zesłany ze Lwowa na Syberię. Tam zetknął się z kulturą ludową Chantów, pracował jako drwal, tragarz, traktorzysta, zdun, tokarz, ślusarz. Strzaskaną kostkę w nodze złożył mu szaman, ukrywający się w lasach przed władzą radziecką. Do Polski wrócił z wojskiem (armia Berlinga) w 1943 r. Brał udział w walkach pod Puławami i o Warszawę. Epizod wojskowy zakończył w stopniu majora jako zastępca Komendanta Wojskowego Warszawy w maju 1945 r. Studiował socjologię, uczęszczał na wykłady z historii sztuki. Do 1948 r. pracował w Ministerstwie Spraw Zagranicznych jako dyrektor Gabinetu Ministra, dyrektor Departamentu Prasy i Informacji. W 1948 r. był też zastępcą redaktora naczelnego w tygodniku „Odrodzenie”. Od końca 1949 r. wicedyrektor, a następnie kierownik Zakładu Sztuki Ludowej i Nieprofesjonalnej w Państwowym Instytucie Sztuki (później Instytut Sztuki PAN), organizator Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego i Słownego. W latach 1952–1998 był redaktorem naczelnym kwartalnika „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa”. Do 1984 roku kierował pracownią Sztuki Nieprofesjonalnej w Instytucie Sztuki PAN. Autor ponad 400 tekstów o sztuce ludowej, współczesnej, l’art brut, naiwnej. Wieloletni współpracownik Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego. Członek Komitetu Nauk Etnologicznych PAN, Rady Fundacji Kultury, Rady Centrum Sztuki Współczesnej, juror konkursów „Małe ojczyzny”.

Wybrane publikacje

Książki

Sztuka ludu polskiego (1965)
Sztuka zwana naiwną (1995)
Obrazy ludowe (1998)
O rzeźbach i rzeźbiarzach (1997)
Cepelia. Tradycja i współczesność (1999)
Pejzaż frasobliwy. Kapliczki i krzyże przydrożne (2000)
Polska sztuka ludowa (2002)
Świat Nikifora (2005)

Artykuły

1954 Z zagadnień historii i metodologii badań nad sztuką ludową, „Materiały do Studiów i Dyskusji z Zakresu Teorii i Historii Sztuki, Krytyki Artystycznej oraz Badań nad Sztuką”, R. 5, nr 3-4.
1958 Ignacy Kamiński, rzeźbiarz z Oraczewa, PSL, R. 12, nr 4.
1959 Sytuacja i perspektywy sztuki ludowej w Polsce, PSL, R. 13, nr 4.
1960 O motywach ludowych i ich adaptacji, PSL, R. 14, nr 4.
1964 Współczesna rzeźba ludowa, PSL, R. 18, nr 1.
1966 Kicz – sztuka jarmarczna – sztuka ludowa. Dyskusja, PSL, R. 20, nr 3-4.
1966 Odpust w Białymstoku 1965 r., PSL, R. 20, nr 3-4.
1966 Kolorowe figurki z cukru, PSL, R. 20, nr 3-4.
1968 Pogranicze sztuki naiwnej i ludowej, PSL, R. 22, nr 1-2.
1974 Kopernik w ludowej rzeźbie, PSL, R. 28, nr 1.
1974 Sobota i inni, PSL, R. 28, nr 2.
1975 Sztuka ludowa, relikt czy wartość żywa?, PSL, R. 29, nr 3.
1976 Współczesna rzeźba zwana ludową, PSL, R. 30, nr 3-4.
1977 Współczesne malarstwo ludowe i jego pogranicza, PSL, R. 31, nr 2, 3 i 4.
1980 Pojęcie twórcy ludowego, „Lud”, t. 64.
1981 Pomniki ludu, PSL, R. 35, nr 3-4.
1981 Sztuka ludowa, [w:] Etnografia Polski. Przemiany Kultury Ludowej, t. 2, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1981.
1983 Obrazy Rozalii Barańskiej-Dzięciołowskiej, PSL, R. 37, nr 1-2.
1991 Kultura ludowa – sztuka ludowa, „Lud”, tom 74.

Literatura

Aleksander Jackowski nie żyje. Antropolog, znawca sztuki naiwnej, miał 96 lat, wyborcza.pl, https://archive.is/YIX0L [dostęp 2018-12-19].
Aleksander Jackowski, Na skróty [Wspomnienia], Sejny : Ośrodek "Pogranicze", 1996.
„Konteksty. Polska Sztuka Ludowa”, numer specjalny 2010/4 (291): 90 lat Aleksandra Jackowskiego.
TeatrNN.pl, Aleksander Jackowski (ur. 1920), http://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/aleksander-jackowski-1920-2017/ [dostęp 2018-12-19].
TVP, Notacje historyczne Aleksander Jackowski. O sztuce zwanej naiwną, https://vod.tvp.pl/video/notacje,aleksander-jackowski-o-sztuce-zwanej-naiwna,681666 [dostęp 2018-12-19].