Numer 2024/1-2 (344-345) - Zbigniew Herbert / Słowa są wolne

Herbert: archipelagi
Edward Hirsch Etyka precyzji. Zbigniew Herbert i Ameryka, przeł. Mikołaj Nowak-Rogoziński4
Katarzyna Kuczyńska-Koschany Pan Cogito – poczynany. O kilku wierszach Zbigniewa Herberta 6

Szkic traktuje o ciekawym i dotychczas jedynie zdawkowo komentowanym okresie twórczości Zbigniewa Herberta (1924–1998). To czas, kiedy pojawiła się u niego koncepcja persony lirycznej – Pana Cogito. Niektóre wiersze powstawały wówczas w kilku wersjach – z Panem Cogito lub bez obecności tej postaci, a proces myślowy trwał u poety ponad dekadę (od początku lat 60. XX wieku do roku 1974, kiedy to ukazuje się tom zatytułowany Pan Cogito), co zmienia nie tylko poetykę samego Herberta, lecz także oblicze poezji polskiej, wreszcie przemienia czytelników i czytelniczki tej poezji.

Michał Klinger Cogito i problem poezji. Świadectwo o poezji Herberta 17

Podjęty jest problem kryterium poetyckości w oparciu o doświadczenie autorskiej lektury Pana Cogito przez Zbigniewa Herberta w połowie lat 70. Tłem są wybrane fenomeny poezji od ich archaicznego początku melicznego po nowe, odchodzące od „muzyczności” poezji,  koncepcje, np. Chlebnikowa i Przybosia. Podana zostanie, mało u nas znana, fenomenologia poezji opartej o paralelizm członów, żywa od Biblii po liturgię bizantyjską i praktykę cerkiewno-słowiańską. „Pan Cogito” staje wobec dwoistości działania poezji – drogą poza-racjonalną („muzyczną”), lub drogą „przesłania” treści (dla rozumu). Wskazane są pozycje Brodskiego i Miłosza. Postawiona zostaje teza, iż Pan Cogito ostatecznie odnajduje się po stronie melicznego „początku” poezji.

Krzysztof Lipka Definicja muzyki Pana Cogito 28

Oprócz naukowych definicji istnieją także rozmaite poetyckie definicje rzeczy i zjawisk, które szczególnie często dotyczą innych sztuk czy przedmiotów sztuki, a przy tym okazują się nieraz niezwykle ciekawe, a nawet trafne. Zdaniem autora szczególnie udaną definicję muzyki dał Zbigniew Herbert w jednym z wierszy o Panu Cogito. Tekst tę definicję omawia i porównuje z paroma innymi definicjami poetyckimi, a także z naukowymi definicjami historycznymi. Zdaniem autora okazuje się, że definicja polskiego poety należy do najzręczniejszych.

Dariusz Czaja Chłodne promieniowanie. Herbert u Dorów 33

Tekst dotyczy greckiej przygody Zbigniewa Herberta a dokładniej jego spotkania ze sztuką dorycką antycznej Grecji. Antropologiczny komentarz obejmuje jedynie twórczość eseistyczną poety. Autor bierze za punkt wyjścia jego esej U Dorów dotyczący doryckich świątyń w Paestum, a następnie zestawia z dwoma późniejszymi szkicami jego autorstwa (Akropol, Duszyczka), mającymi za przedmiot sztukę architekturę świątynną na ateńskim Akropolu.

W swoim tekście autor proponuje nowe odczytanie greckich esejów Herberta. Zwraca uwagę na to, że od strony faktograficznej jego teksty na temat do na temat sztuki greckiej nie mają nam już wiele do powiedzenia. Są natomiast wciąż intrygującym materiałem do rozważań na temat istoty sztuki i jej „długiego trwania” w kulturze. Pisząc o swojej fascynacji świątyniami doryckimi w Paestum i na Akropolu, Herbert daje swoją odpowiedź na fundamentalne i wciąż angażujące nas pytanie: jak możliwy jest powrót do przeszłości, jak możliwe jest – mimo wszystko – usłyszenie głosu płynącego do nas z dawnych arcydzieł.

Katarzyna Haber Herbert w kordegardzie 43

Tekst z katalogu wystawy Próg pytania. Rysunki Herberta (The Threshold of Inquiry/ Herbert’s Drawings) w galerii Kordegarda (2024).

Anna Baranowa Przygody oka. Zbigniew Herbert jako rysownik 45

Tekst z katalogu wystawy Próg pytania. Rysunki Herberta (The Threshold of Inquiry/ Herbert’s Drawings) w galerii Kordegarda (2024).

Zofia Jabłonowska-Ratajska Barbarzyńca z ołówkiem 52

Tekst z katalogu wystawy Próg pytania. Rysunki Herberta (The Threshold of Inquiry/ Herbert’s Drawings) w galerii Kordegarda (2024).

Rusłana Mańko „Zostanie zdziwiony kolor spojrzenia dłoń skaleczona o powietrze”. Rola spojrzenia i dotyku w poezji Zbigniewa Herberta 54

Herbertowska percepcja otaczającego świata odbywa się przede wszystkim poprzez wzrok i dotyk. Taktylne i wizualne doświadczenia tworzą paletę kolorów i dźwięków. Zmysłowy obraz przedmiotów rzeczywistości, przechowywany w świadomości, formuje podstawy wiedzy empirycznej. Zrozumienie Herberta wymaga uzmysłowienia jego sposobów postrzegania świata przedmiotowego. Herbert twierdził, że oczami przyjęta rzeczywistość jest w istocie bardzo subiektywna i nie może być czymś pełnym i stałym. Dotyk staje się ulubioną metaforą poety.

Joanna Sarbiewska Zobaczyć „strumień światła”: negacja i ekstaza. Wokół wiersza „Studium przedmiotu” Zbigniewa Herberta 61

Niniejszy tekst jest propozycją odczytania wiersza Zbigniewa Herberta w perspektywie filozofii fenomenologicznej i mistycznej. W tym ujęciu Studium przedmiotu stanowi studium widzenia fenomenologicznego, które prowadzi do granic filozofii. Mamy tu do czynienia z próbą opisu, metodą via negativa, „widzenia źródłowego” – ekstatycznego. Herbertowi w języku metafory poetyckiej udaje się skupić jak w soczewce elementy myśli i duchowości apofatycznej. W procesie ogołocenia  / przejścia percepcji od przedmiotu (bytu) do rzeczy (bycia), wyłania się doświadczenie źródłowej pustki, które otwiera widzenie „wszystkich stron” rzeczy, łączących się w „jeden strumień światła”. W ten sposób techne widzenia odsłania prawdę bycia (aletheia), w której niema „mowa krzesła”, niczym most, ma moc wyrażania Heideggerowskiej „czwórni” (das Geviert): jedności ziemi, nieba, istot śmiertelnych i istot boskich.

Agnieszka Giszterowicz Rachunkowość / buchalteria / pranie pieniędzy / Hakeldama 65

Teoretyczka rachunkowości, absolwentka Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie podejmuje dyskusję, której celem jest: (1) rozwinięcie sformułowanych przez J.M. Ruszara myśli, (2) analiza Hakeldamy Zbigniewa Herberta w kontekście prezentowanej dyscypliny oraz (3) eksplikacja i wzbogacenie teorii rachunkowości o nowe środki wyrazu (a być może także pomoc przedstawicielom innych dyscyplin w interpretacji niektórych utworów literackich).

Jewhen Nachlik Nici życia i pamięci. Herbertowska „Tkanina”, błagalna i pożegnalna 71

Autor przygląda się lirycznemu arcydziełu Zbigniewa Herberta Tkanina (1998) napisanemu niemal trzy miesiące przed śmiercią . W tym ostatnim poetyckim wierszu Herbert wyraża swoje postrzeganie świata i samego siebie oraz skąpe autorefleksje. Pod względem gatunku i stylu badacz określa ten wiersz składający się z dwóch strof jako błagalny (pierwsza strofa) i pożegnalny (druga strofa). Autor artykyłu zamieścił również kilka uwag na temat tłumaczenia tego wiersza przez Wiktora Dmytruka (*1945–†10 lutego 2024), który jest znany z najlepszych ukraińskich przekładów poezji Herberta. Naukowiec pokazuje, że w przypadku wiersza Tkanina tłumacz stanął przed problemem odtworzenia semantycznej zawartości tekstu oraz konieczności zachowania rymów zgodnie ze schematem ABBA CDDC obecnym w oryginale. Szukając optymalnego rozwiązania, tłumacz balansował między odpowiednim oddaniem znaczenia słów i tropów a poszukiwaniem udanych rymów, a ponieważ nie do końca możliwe było znalezienie słów do rymowania pasujących do oryginału, dostosował semantykę do rymu, ograniczając się do słów zbliżonych znaczeniowo. W wyniku tego podejścia niuanse semantyczne w rymujących się słowach są czasami tracone w tłumaczeniu.

Paweł Próchniak Proletariusze mitologii. Na marginesie „Króla mrówek” 75

Mit jest sposobem wnikania w istnienie, jest narzędziem i formą poznania. Jest też formą intuicji, która wychodzi naprzeciw poczuciu, że ludzka rzeczywistość – również w jej codziennym, najbardziej powszednim wymiarze – zanurzona jest w porządku, który nazwać można „realnością bogów” (rozumianą niekoniecznie w paradygmacie religijnej wyobraźni). W tak nakreślonej perspektywie autor umieszcza Króla mrówek Zbigniewa Herberta, pokazując wybrane wątki tej „prywatnej mitologii” poety i akcentując zwłaszcza ich egzystencjalny oraz metafizyczny kontur. Stawia jednocześnie tezę, że w prozach tworzących tom słychać czułość wobec tego, co w człowieku dotknięte przez nieszczęście, „zwichnięte i bezbronne”, naznaczone skazą, a jednocześnie w tych samych prozach dochodzi do głosu poczucie, że człowiek pozostaje „zabawką bogów”, że ludzką egzystencją rządzi „gorzki komizm wrastający w los”.

Nagroda im. Zbigniewa Herberta
Jarosław Mikołajewski Laudacja Williama Stanleya Merwina, pierwszego laureata Nagrody im. Zbigniewa Herberta79
William Stanley Merwin Właśnie ten wiersz, przeł. Małgorzata Sady82
Lidija Dimkovska Laudacja Charlesa Simica, przeł. Małgorzata Sady85
Charles Simic Więzień historii, przeł. Karolina Kopczyńska87
Jarosław Mikołajewski Laudacja Ryszarda Krynickiego91
Ryszard Krynicki Wspominam inny dzień93
Jarosław Mikołajewski Laudacja Breytena Breytenbacha99
Breyten Breytenbach Taniec ze słowami w ślad za rytmem znaczenia, przeł. Małgorzata Sady101
Tomasz Różycki Laudacja Nuali Ní Dhomhnaill104
Nuala Ní Dhomhnaill Przemowa warszawska, przeł. Małgorzata Sady106
Tomasz Różycki Laudacja Agi Mishol110
Agi Mishol Poezja przypomina nam o nas samych, przeł. Małgorzata Sady112
Tomasz Różycki Laudacja Dursa Grünbeina115
Durs Grünbein List do Zbigniewa Herberta z okazji otrzymania Nagrody Herberta, przeł. Andrzej Kopacki117
Tomasz Różycki Laudacja Yusefa Komunyakaa121
Yusef Komunyakaa Pan zamętu i quasi-persona, przeł. Małgorzata Sady123
Tomasz Różycki Laudacja Marianny Kijanowskiej128
Marianna Kijanowska Zbombardowane Ateny129
Edward Hirsch Laudacja Tomasa Venclovy, przeł. Małgorzata Sady131
Tomas Venclova Mieliśmy podobne doświadczenia133
Herbert–Miłosz
Piotr Kłoczowski Nota138
Henryk Citko Pana Herberta kilka podróży do Italii 139

Fragmenty Kalendarium życia i twórczości Zbigniewa Herberta 1924–1998, które ukaże się w tym roku, z opisami trzech wypraw autora Pana Cogito do Włoch oraz z jego rysunkami.

Paweł Bem Koledzy Zbigniewa Herberta. Przyczynek do rekonstrukcji grupy 159

Tekst dotyczy związków dzieła Herberta z życiem i dorobkiem greckiego archeologa Spiridona Marinatosa. W oparciu o nieznaną korespondencję poety oraz jego spuściznę literacką i graficzną, autor artykułu śledzi związane z greckim uczonym inspiracje Herberta, próbując ustalić ich genezę oraz źródło fascynacji, która pozwoliła poecie nazwać Marinatosa „znakomitym kolegą”. Artykułowi towarzyszą komplementarne względem jego treści ilustracje rysunków Herberta z greckiej podróży roku 1975. Autor przytacza także w całości – związany z Marinatosem – niepublikowany dotąd list poety do Zygmunta Hertza oraz przesłany w liście wiersz Herberta.

Dorota Fortuna Biblioteka Zbigniewa Herberta 164

Biblioteki pisarzy stanowią jedno z pól zainteresowań badawczych Instytutu Dokumentacji i Studiów nad Literaturą Polską. Pierwszym rozpoczętym na tym polu projektem było udokumentowanie prywatnej biblioteki Zbigniewa Herberta liczącej ponad 7 tys. woluminów książek i czasopism. Ze względu na fakt, że księgozbiór ten znajduje się w prywatnym mieszkaniu i nadal mieszka w nim żona poety Katarzyna Herbertowa, prace prowadzono w kilku etapach. Woluminy zostały spisane a ich opisy bibliograficzne uzupełnione o dane dotyczące cech szczególnych egzemplarzy: znaków własnościowych, dedykacji, śladów lektury oraz dołączonych do nich archiwaliów: listów, notatek, wycinków, biletów kolejowych. W 2024 roku Instytut Dokumentacji wyda drukiem Inwentarz tego księgozbioru. Dzięki pracom Instytutu biblioteka Zbigniewa Herberta zostanie utrwalona w porządku pozostawionym przez poetę, a przyjęty w Inwentarzu układ topograficzny ułatwi odnalezienie poszukiwanej książki na półce i odsłoni związki pomiędzy księgozbiorem a jego właścicielem.

Czesław Miłosz O Herbercie166
Michał Szymański Ślady Herberta w archiwum Miłosza 177

Wybór niepublikowanych dotąd tekstów (wiersze, prozy, fragmenty dziennika, wywiad) odnalezionych w archiwum Czesława Miłosza w Bibliotece Narodowej, rzucających nowe światło na relację Czesława Miłosza ze Zbigniewem Herbertem – jeden z najbardziej fascynujących i wielowymiarowych sporów w kulturze polskiej XX wieku. Teksty zostały opatrzone przypisami, notami edytorskimi i krótkim wstępem.

Adam Michnik, Andrzej Franaszek „Jakby do nas przyszedł Hamlet albo Hektor…”. O Zbigniewie Herbercie, poezji, Polsce i zdradzie – zapis rozmowy 186

Rozmowa z Adamem Michnikiem (wieloletnim przyjacielem Zbigniewa Herberta, później zaś człowiekiem oskarżanym przez poetę o zdradę tradycji opozycyjnej, jego zdaniem: naganny kompromis ze środowiskami byłej władzy komunistycznej) poświęcona jest przede wszystkim ideowemu i politycznemu profilowi autora Przesłania Pana Cogito. Michnik rekonstruuje postawę Herberta od lat 60. do 90., w tym także coraz wyraźniejsze rozchodzenie się moralnych postulatów pisarza oraz skomplikowanej codziennej polskiej rzeczywistości, zwłaszcza tej po roku 1989. Akcentuje przy tym pojęcie „zdrady” – jako jeden z fundamentów myślenia Zbigniewa Herberta. Rozmowę przeprowadził Andrzej Franaszek, biograf poety.

Herbert: konstelacje
Andrzej Franaszek „W walce za światem wspomaga Pan świat”. Czapski i Herbert w obrazach 191

Artykuł jest omówieniem wieloletniej relacji łączącej Zbigniewa Herberta i Józefa Czapskiego, a przede wszystkim tych jej elementów, które wiążą się z obrazami (autorstwa Czapskiego) oraz rysunkami (tworzonymi przez obu artystów). Autor analizuje z jednej strony, jaki wizerunek Herberta daje się odczytać z jego portretu, który Czapski namalował w roku 1958, a także z przedstawiających poetę szkiców i karykatur. Ze strony drugiej – przygląda się twórczości plastycznej Herberta, którą z początku pisarz ten traktował jako prawie równoprawną z poezją i prozą, później zaś uczynił istotnym elementem swojego warsztatu eseisty. Wreszcie rekonstruuje dzieje konkretnych obrazów, które Czapski podarował Herbertowi, a które nieraz – sprzedawane – nieledwie dosłownie ratowały życie poety.

Andrzej Franaszek Nasze papierowe dziecko. Herbert–Dedecius 203

Artykuł jest omówieniem zbioru korespondencji wymienianej między Zbigniewem Herbertem oraz jego niemieckim tłumaczem, a zarazem przyjacielem – Karlem Dedeciusem. Autor zwraca uwagę na miejsce, jakie zajęła twórczość Herberta w Republice Federalnej Niemiec, gdzie od późnych lat 60. nie tylko odnosił on sukcesy, ale wręcz był traktowany jako nieledwie pisarz niemiecki, co jest dla poety czymś wyjątkowym. Także nagrody, jakie Herbert w tym latach otrzymywał związane były z językiem niemieckim – przyznawały je instytucje z Niemiec i Austrii, recepcja jego twórczości w tym obszarze kulturowym torowała mu również drogę do bycia kandydatem do literackiego Nobla. Kluczową rolę we wszystkich tych procesach odgrywał Dedecius, zarówno jako tłumacz, jak i agent poety – umiejętnie opiekujący się jego karierą. Zwłaszcza z tego punktu widzenia bolesne jest zerwanie przez Herberta przyjaźni, do czego doszło w roku 1984, kiedy zmagający się z depresją poeta wystosował wobec tłumacza szereg oskarżeń. Jest zatem omawiany w artykule zbiór listów źródłem informacji zarówno na temat europejskiego życia literackiego w II połowie XX stulecia, jak i będących fragmentami psychologicznego portretu Zbigniewa Herbert.

Beata Bolesławska-Lewandowska Zygmunt Mycielski i Zbigniew Herbert. Korespondencja 212

Jest to poprzedzone wstępem opracowanie korespondencji między Zygmuntem Mycielskim a Zbigniewem Herbertem, obejmującej lata 1972–1984. Treść listów koncentruje się wokół planów kompozytora dotyczących skomponowania pieśni do słów poety. Ostatecznie wierszami Herberta inspirowane są dwa utwory: Sześć pieśni na orkiestrę (1978) oraz Osiem pieśni do słów Zbigniewa Herberta na baryton i fortepian (1984). Utwory te, podobnie jak publikowane tu w całości listy, pozostają cennym świadectwem związku poety i kompozytora, kreśląc ważny ślad wzajemnych artystycznych inspiracji.

Ołesia Nachlik Poszukując „poetyki wartości” i etosu „postawy wyprostowanej”. Recepcja twórczości Zbigniewa Herberta w niepodległej Ukrainie 220

W rozprawie przeanalizowano ukraińską recepcję twórczości Zbigniewa Herberta w ciągu ostatnich trzydziestu lat. Z powodu całkowitego braku podobnych badań tak w literaturoznawstwie polskim, jak też ukraińskim podstawową uwagę skupiono na ustaleniu w przekroju diachronicznym każdego faktu obecności poetyckiego, prozowego oraz dramaturgicznego dorobku literata w postaci ukazujących się przekładów na łamach periodyków, w antologiach oraz jako osobnych edycji; przeanalizowaniu syntez, opracowań naukowych, przedmów/posłowi i recenzji, artykułów publicystycznych, których autorzy poprzez upublicznienie refleksji, opinii oraz wniosków budują wizerunek odczytania i interpretacji dzieł Herberta w ukraińskiej przestrzeni kulturowej ukazując nie tylko podstawowe etapy kształtowania ukraińskiego odbioru tego autora, ale w znacznie szerszej skali – jako jeden z ważnych elementów polsko-ukraińskiego dialogu kulturowego po odzyskaniu przez obydwa kraje niepodległości państwowej w końcu ubiegłego wieku.

Herbert na głosy
Alfred Marek Wierzbicki Pan Cogito i Pan Credo razem idą przez świat 233

W artykule mowa o przygodach czytelnika i poety z tomem wierszy Zbigniewa Herberta Pan Cogito. Wspomnienie lektury pierwszych dwóch wierszy: Pan Cogito rozważa różnicę między głosem ludzkim  a głosem przyrody oraz Sekwoja. Próba zmierzenia się z całością bytu i dziejów dostarcza klucza do zrozumienia metafizycznych i etycznych wątków poetyckiego dzieła Herberta. W dialogu z poetycką personą Pana Cogito rodzi się poetycka persona Pana Credo, obecna w wierszach Alfreda Marka Wierzbickiego. Nie ma w nich polemiki, jest to raczej spotkanie i towarzyszenie sobie dwóch doświadczeń duchowych.

Józef Olejniczak Mój Herbert 235

Intymny esej o Poecie, autorze wierszy, paru fraz, które „przychodzą i odchodzą”, ale czekają, wracają.

Jerzy S. Wasilewski Etnolog po podróżach: O podróżowaniu postherbertowskim. Wspomnienia i skojarzenia 240

Trzy eseistyczne zbiory Zbigniewa Herberta to więcej niż przewodniki po arcydziełach europejskiej kultury - one pogłębiają naszą wrażliwość i wyostrzają smak. W szczególności analizy holenderskiego malarstwa z jego "pozornym realizmem" dostarczają materiału do refleksji (i kilku uzupełnień) na temat niderlandzkiej kultury epoki Złotego Wieku i kilku jej oryginalnych postaci

Ryszard Ciarka Lampa Aurelego 247

Tekst jest próbą interpretacji wiersza Zbignewa Herberta Do Marka Aurelego w kontekście problemu migracyjnego współczesnej Europy.

Tomasz Jastrun Zbigniew Herbert250
Jerzy Illg Potwór Pana Cogito252
Tomasz Dominik Lato w Spoleto262
Jacek Dobrowolski Cztery spotkania ze Zbigniewem Herbertem263
Jan Zieliński Znaczki, zamki, dwory, kazamaty. Glossa filatelistyczna do Herberta265
Krzysztof M. Bednarski Z archiwum artysty 14: Pisane na piasku270
Adam Michnik Pożegnanie Herberta272
Madonny
Ewa Nowina-Sroczyńska Karuzela z Madonnami 274

Artykuł prezentuje twórczość młodych polskich artystek i artysty, którzy dokonują transpozycji i wdzierają się do wnętrza ikonografii chrześcijańskiej, przede wszystkim do ikonografii maryjnej.

Sebastian Latocha Madonna. Dolores popkultury 284

Przedmiotem tekstu są dwa subwersyjne cykle fotograficzne z Madonną w roli głównej: w pierwszym artystka cierpi jak Mater Dolorosa, w drugim organizuje Ostatnią Wieczerzę. Autor bada subwersyjne zdjęcia Madonny jako przykład dyskursu słabych, stosując Foucaultowskie pojęcie przeciw-historii jako narzędzie analizy i interpretacji. Jaką historię opowiada nam Madonna, która wychodzi z cienia? Dlaczego ikona popkultury ingeruje w wielkie tematy sztuki chrześcijańskiej oraz typy ikonograficzne, które utrwalają i porządkują naszą wiedzę o tym, co stało się między Wielkim Czwartkiem a zdjęciem z krzyża i złożeniem Chrystusa do grobu?

Sebastian Latocha, Ewa Nowina-Sroczyńska Nasze posłowie291
Dormitorium śladów
Zbigniew Benedyktowicz, Małgorzata Sady Rozmowa o „Dormitorium śladów Braci Quay” i „Odcyfrowywaniu aptecznej receptury dla lalek czytających z ruchu warg”292
Adam Trwoga Subtelnie powiększająca soczewka wyobraźni. O wystawie „Dormitorium śladów Braci Quay”300
Pasaże
Marcin Trzęsiok Szczeliny czasu306
Tomasz Gruszczyk Od tekstu do życia – Czapski i jego Proust 310

Od tekstu do życia – to kierunek, który wyznacza trajektorię prowadzonej przez Józefa Czapskiego lektury W poszukiwaniu straconego czasu Marcela Prousta. Sięgając po zapiski dziennikowe (Wyrwane strony i Dziennik wojenny) oraz szkice, autor artykułu omawia w jaki sposób Czapski czyni z Prousta instrument rozpoznania: rozeznania się we własnej pracy twórczej (sukcesach, porażkach, kryzysach) oraz we własnym życiu, we własnych przeżyciach: emocjach, afektach, doznaniach, namiętnościach. Umieszczony w tej perspektywie szkic Proust w Griazowcu – zapis wykładów o Poszukiwaniu prowadzonych przez Czapskiego w radzieckim obozie jenieckim na przełomie 1940 i 1941 roku – ukazany zostaje nie tylko jako jeszcze jedno świadectwo „intoksykacji Proustem”, ale przede wszystkim jako tekst performatywny. Czapski czyni (w) nim to, o czym mówi i stwarza sam siebie jako podmiot sprawczy.

Walentyna Krupowies W uścisku „łaskawej melancholii”. Przypadki pisarzy kresowych 317

Artykuł traktuje o niedostatecznie rozpoznanej stronie kresowej melancholii. Wybrane teksty trzech pisarzy, Czesława Miłosza, Tadeusza Konwickiego, Zbigniewa Żakiewicza, pokazują, iż melancholia kresowa ma swoją jasną stronę i jest zjawiskiem bardziej złożonym niż tylko tęsknota za utraconym krajem dzieciństwa czy zbiorowym sposobem przeżywania traumy.

Wykazuje ona również cechy melancholii nowoczesnej, która pojawia się jako reakcja podmiotu na szybko zmieniający się świat. Kresy przynależały do uniwersum świata przednowoczesnego, a melancholijne Ja literatury kresowej zinterioryzowało jego utratę i tym samym zapewniło schronienie dla najcenniejszych obiektów unicestwionego świata. To w powojennej literaturze kresowej zaistniała wielojęzyczność, nastąpił powrót Innego, ujawniła się nienormatywna polszczyzna nicująca polską tożsamość.

Daniel Zarewicz „Król Roger” Karola Szymanowskiego. Sycylia i wszechpotęga Erosa 324

Osobisty esej dla którego inspiracją był Król Roger Karola Szymanowskiego i grecko-sycylijskie fascynacje religijne autora.

Marek Zagańczyk Dziennik włoski328
Spojrzenia
Sławomir Rogowski Siedem fenomenów kultury studenckiej w PRL 330

Tekst jest próbą pokazania dorobku studenckiego ruchu kulturalnego i artystycznego w klatach 1956–1989. Jej celem jest przybliżenie tego zjawiska poprzez prezentacje siedmiu podrozdziałów problemowych, a w nich głównych determinantów, twórców i wartości, które składały się na ten dorobek. W podsumowaniu artykuł pokazuje rozwój, czas prosperity i koniec okresu tak rozumianego zjawiska, mającego ważne miejsce w środowisku studenckim i akademickim.

Jan Zieliński Spod powieki III364
Anna Sobolewska Archeologia codzienności: Zakopane wysoko wrażliwych380

Kontakt

Instytut Sztuki PAN
Redakcja kwartalnika Konteksty. Polska sztuka ludowa

ul. Długa 28,
00-950 Warszawa, skr. pocztowa 999

tel. (0-22) 50 48 243
tel. / fax. (0-22) 50 48 296

konteksty@ispan.pl
www.konteksty.pl

www.czasopisma.ispan.pl

Facebook

© Projekt i wykonanie strony www

Prenumerata

Zachęcamy do zakupu "Kontekstów" (także numerów archiwalnych) drogą internetową. Aby zamówić wybrany numer kwartalnika, należy skontaktować się z Działem Wydawniczym Instytutu Sztuki PAN, ul. Długa 28, 00-950 Warszawa, tel. 22 504 82 74, e-mail: wydawnictwo@ispan.pl.

Część tekstów w wolnym dostępie można przeczytać na naszej stronie: Czasopisma IS PAN

Numery Kontekstów dostępne są również w formie elektronicznej w bibliotece Central and Eastern European Online Library (CEEOL).

© Kwartalnik Konteksty